امين جلالوند

بررسي كتاب‌ها و فيلم‌هاي مرتبط با واقعه تسخير سفارت آمريكا

بي‌گمان يكي از عمده رويدادهاي مهم تاريخ انقلاب معاصر ايران، تسخير سفارت آمريكا در 13 آبان سال 1358 هجري شمسي است. در اهميت اين رويداد همان بس كه روابط سياسي دو كشور ايران و آمريكا از آن تاريخ به بعد به طور رسمي وارد مرحله «مرگ سياسي» شد. امام خميني، تسخير سفارت آمريكا را انقلابي مهم‌تر از انقلاب اول ناميد و بدين ترتيب حركت انقلابي اين دانشجويان پيرو خط امام، با تاييد و تصديق مستقيم رهبر وقت ايران، به مثابه موضع رسمي نظام جمهوري اسلامي قلمداد شد.
پس از گذشت بیش از سه دهه از تاريخ اين رويداد سترگ، قلم‌ها همچنان در خاطرات و اثرات آن روزها به گردش درمي‌آيد و فيلم‌هاي متعددي نيز در تشريح اين حادثه ساخته شده است. اين نوشتار در حقيقت به بررسي و معرفي اجمالي برخي از كتب و فيلم‌هاي مشهور درخصوص اين واقعه كم‌نظير مي‌پردازد.
يكي از مهم‌ترين كتاب‌هاي چاپ شده دراين خصوص، كتاب «انقلاب دوم، تسخي‍ر لان‍ه ج‍اس‍وسي‌ آم‍ريك‍ا، آث‍ار و پ‍ي‍ام‍ده‍ا» است كه توسط انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي در سال 1385 منتشر شده است. اين كتاب با تدوين احمدرضا شاه‌علي، به تفسير و تحليل تاريخي اين رويداد مي‌پردازد. دومين كتاب در اين حوزه نيز كتابي با نامي مشابه است كه به مناسبت سي و دومين سالگرد انقلاب اسلامي منتشر شده است. اين كتاب با نام «انقلاب دوم، نگاهي به تسخير لانه جاسوسي در سيزدهم آبان ماه 1358» است كه انتشارات گروه تاريخ كتاب سبز آن را به چاپ رسانده است. ويژگي خاص كتاب بعدي اين است كه نويسنده آن، يكي از افرادي بوده است كه خود در تسخير سفارت آمريكا نقش مستقيم داشته است. «تسخير، اولي‍ن‌ رواي‍ت‌ مك‍ت‍وب‌ از درون‌ س‍ف‍ارت‌ ت‍سخي‍ر ش‍ده‌ آم‍ريك‍ا در ت‍ه‍ران‌« با قلم معصومه ابتكار به نگارش درآمده است. ابتكار در اين كتاب به ذكر برداشت‌ها و ملاحظات شخصي خود در جريان تسخير سفارت آمريكا پرداخته است.
يكي ديگر از كتاب‌هايي كه با لحني انقلابي و آتشين، قويا تسخير لانه جاسوسي را تاييد كرده است، كتابي با عنوان «تسخير جاسوسخانه آمريكا و توطئه سازش عليه انقلاب» است كه در سال 1359 شمسي توسط شوراي انتشارات و تبليغات جنبش مسلمانان مبارز به چاپ رسيده است. اين جنبش كه در حال حاضر عاقبت متفاوتي يافته و در اپوزيسيون تعريف مي‌شود، در آن تاريخ رويكرد امام خميني در تاييد خيزش دانشجويان را ستوده است.
كتاب «444روز» نيز ذكر خاطرات و رخدادهاي اين واقعه از زبان تيم ولز است. اين نويسنده با برداشت شخصي خود بيش از 600 صفحه در اين باره قلم زده است. انتشارات فرهنگي رجا در سال 1366 آن را ترجمه كرده است.
انتشارات اسناد انقلاب اسلامي، كتاب ديگري با تعداد 242 صفحه درباره اين رويداد تاريخي منتشر كرده است. اين كتاب با عنوان «روابط ايران و آمريكا از پيروزي انقلاب اسلامي تا تسخير لانه جاسوسي» با نويسندگي حسن خداوردي، ابتدا به علل وقوع اين رخداد مي‌پردازد و در ادامه نيز به تنش‌هاي ايجاد شده در روابط ايران و آمريكا، قبل و پس از اين واقعه مي‌پردازد.
«ورود به لانه عقاب» عنوان ديگري است از كتاب‌هاي مشهور و انتشار يافته در اين حوزه. مهدي شريفي در اين كتاب ضمن گفت‌وگو با شخصيت‌هايي مثل دكتر معصومه ابتكار، سيف‌اللهي و اصغرزاده سعي كرده است كه با تاكيد بر اهداف و افكار عاملان اصلي اين رخداد، تاريخي مستندگونه از اين واقعه را به تصوير بكشد.
از كتاب‌هاي نه‌چندان شناخته شده در اين راستا مي‌توان به كتاب «دستاويزهاي سياسي در مسائل اسلامي» با قلم حسين اسلامي اشاره كرد كه انتشارات جهاد دانشگاهي آن را به چاپ رسانده است. اين كتاب با گريز به حوادث 13 آبان 1358، به تبيين و تشريح علل اين واقعه پرداخته است.
درباره تسخير سفارت آمريكا، كتابچه‌هاي مختلفي نيز به چاپ رسيده است كه هدف عمده از انتشار اين كتابچه‌ها، بيشتر اعلام موضع درباره اين رويداد بوده است تا تشريح حوادث آن. در همين راستا، محققان پرشماري نيز قلم‌زني كرده‌اند. از جمله اين محققان، حسن بهشتي‌پور است كه با استناد به خاطرات منتشر شده در باب اين رويداد، به قول خودش خواسته است كه به ديدگاه‌هاي بيروني نسبت به اين واقعه توجه كند و در اين باره دست‌نوشته‌هايي را به نام خود ارائه كرده است.
كتاب «ميهمانان آيت‌الله» نيز از جمله كتاب‌هاي انتشار يافته در آن سوي مرزهاي ايران است كه با قلم آندريا برلوف به نكوهش حركت دانشجويان ايراني مي‌پردازد و با نگاهي متاثر از سياست‌هاي استعمارگرانه و امپرياليستي آمريكا، اين واقعه را يك جنايت توصيف مي‌كند.
اگر بخواهيم از منظر فيلمسازان به رويداد 13 آبان توجه كنيم، يكي از فيلم‌هاي مستندي كه در اين خصوص تهيه شده است، مستند «اصحاب فيل» است كه به تشريح حركت دانشجويان پيرو خط امام مي‌پردازد. در اين مستند به حوادث سياسي و تاريخي سال 1358كه در نهايت به وقوع گروگانگيري در سفارت آمريكا منتهي شد، اشاره مي‌شود.
رقابت فيلمسازان ايراني و خارجي براي تهيه فيلم‌هايي در اين حوزه نيز خود حكايت ديگري دارد. به طور مثال، بن افلك، فيلمساز آمريكايي با ساخت فيلمي با نام «آرگو» تلاش كرده است كه سياستمداران آمريكايي را قهرماناني به تصوير بكشد كه ديپلمات‌هاي آمريكايي را از اسارت آزاد كردند. در مقابل نيز محمدرضا اسلام‌لو با پروژه سينمايي «شكست 58»، به مقابله با فيلمسازان غربي پرداخته است و روايتي انقلابي از اقدام دانشجويان پيرو خط امام را به تصوير مي‌كشد. از سوي ديگر، فيلم ديگري با اقتباس از كتاب ميهمانان آيت‌الله با همان عنوان ساخته شده كه تهيه‌كنندگي آن را ويليام هوربرگ، برعهده داشته است و در اين فيلم، تصويري متضاد با فيلم «شكست 58» بر پرده سينما جريان دارد. در هر حال، انتشار كتاب‌هاي جديد و فيلم‌هاي نو در خصوص واقعه 13 آبان 1358 همچنان ادامه دارد. خصوصا در بخش كتاب، بايد تاكيد كرد مواردي كه به آنها اشاره شد، تنها نمونه كوچكي از هزاران سطور نگارش شده در اين حوزه است. روايت‌ها و كتاب‌هايي كه گاه محتوايشان با يكديگر تفاوت فاحشي دارد.

روزنامه جام جم