عبدالرسول یعقوبی

هدف از معرفى اجمالى این گونه مراکز در حوزه علمیه قم، آشنائى طلاب علاقه مند به مباحث تاریخ معاصر با کتابخانه ها و مراکزى که منابع مورد نظر را در اختیار دارند، و نیز سهولت در مراجعه به این مراکز جهت استفاده از منابع مى باشد. در این شماره گزارشى کوتاه از کتابخانه مدرسه آیت الله العظمى گلپایگانى و هم چنین فهرست برخى از کتاب هاى مورد نظر ارائه شده است.

درآمد

وقتى فاصله کوتاه حرم حضرت معصومه علیها السلام تا مدرسه فیضیه و دارالشفاء را در مرکز شهر قم مى پیماییم و با عبور از خیابان ارم، پا در صحن مدرسه آیت الله گلپایگانى مى گذاریم؛ با جمعیت انبوهى از دانش پژوهان مشتاق مواجه مى شویم که هر روزه جهت آموزش، پژوهش و مباحثه متون درسى به این مدرسه وارد مى شوند. با گذر از صحن پر ازدحام مدرسه و عبور از پله هایى که ما را به کتابخانه آیت الله گلپایگانى قدس سره هدایت مى کند، این بار نیز با جمعیتى انبوه از طلاب مواجه مى گردیم که آرام و بى صدا در سالن مطالعه کتابخانه به تحقیق و مطالعه مشغولند. بى تردید عوامل متعددى در بالابردن کمیت افرادى که از امکانات مکتوب یک کتابخانه استفاده مى کنند مؤثر است. وجود این کتابخانه در مرکز یک مکان آموزشى و نزدیکى مکانى آن با مراکز پژوهشى و آموزشى دیگر، یکى از این عوامل است. کتابخانه آیت الله گلپایگانى به لحاظ قرار گرفتن در یک مکان آموزشى و هم جوارى آن با مدرسه فیضیه، دارالشفا و مسجد اعظم که بزرگ ترین مجمع هاى درس خارج حوزه را تشکیل مى دهند، قابلیت آن را براى بهره دهى آموزشى و پژوهشى به علاقه مندان بالا برده است.

هسته اصلى کتابخانه از کتاب هاى شخصى آیت الله العظمى گلپایگانى قدس سره و کتاب هاى کتابخانه مدرسه امام مهدى علیه السلام تشکیل مى شود؛ بنابراین مى توان مؤسس اولیه کتابخانه را به برکت کتاب هاى شخصى مزبور و شخص شریف ایشان دانست. اهدا و خرید کتاب، رقم کتاب هاى چاپى و خطى، این کتابخانه را تا سال 1380 به ترتیب به 77872 و 15000 جلد رسانده است.

فضاى کتابخانه آیت الله گلپایگانى به پنج بخش اصلى، شامل 1 - عمومى؛ 2 - مرجع؛ 3 - نشریه ها؛ 4 - امانى؛ 5 - کتابهاى خطى تقسیم شده است. این بخش ها غیر از بخش مرجع و نشریه ها به صورت قفسه بسته اداره مى گردد.

1. بخش عمومى

این بخش در کنار بخش امانى و کتابهاى خطى که همگى به صورت قفسه بسته اداره مى شود از مهم ترین بخش هاى این کتابخانه شمرده مى شوند. در بخش عمومى، اعضاى کتابخانه و کسانى که به صورت موردى، کارت موقت و اجازه استفاده از کتابخانه را دریافت مى کنند، پس از دریافت کتاب و مطالعه آن به کتاب دار بازمى گردانند.

علاوه بر روش کتاب دارى در این کتابخانه (قفسه بسته)، روش ابداعى در شیوه طبقه بندى و نیز استفاده از نرم افزارى که با تکیه بر این روش، طراحى و به کار گرفته شده است، دستیابى به کتاب را براى دانش پژوهان آسان کرده است.

2. بخش خدمات مرجع

هدف از سازماندهى این بخش، تسهیل دست رسى به کتاب هاى درسى و جنبى حوزوى، ادبیات و شروح اصول و فقه است که طلاب به طور مکرر استفاده مى کنند. این بخش به صورت قفسه باز اداره مى شود.

3. بخش امانى

پس از صدور کارت براى دانش پژوهان و محققان، این امکان را فراهم مى سازد که کتاب در خارج از کتابخانه مورد مطالعه قرار گیرد. اعضاى بخش امانى در پایان اسفند 1376 به 17994 نفر رسید.

4. بخش مخطوطات

مخزن بزرگى از معارف، علوم و فنون مى باشد و دلیل محکمى است بر عظمت ذخایر فرهنگى تمدن اسلامى و تلاش علما، متفکران و هنرمندانى که با امکانات کم، آثار ارزش مندى از خود به یادگار گذاشته اند. صفحه هاى کلام الله مجید با خط کوفى و بدون نقطه و اعراب بر روى پوست از قرن دوم - سوم هجرى، تفاسیر، کتب فقهى، طبى، علمى، ریاضى قرن پنجم به بعد، ست خط شهید (اول و دوم) و دیگر بزرگان اسلام، اجازه ها به خطوط فقها و... نمونه هایى از این ذخایر گران بها را شامل مى شود که به زبان هاى عربى، فارسى، ترکى، اردو، اوستایى، پهلوى، کردى و گویش هاى محلى نگاشته شده است.

5. بخش نشریه ها و مجله ها

در حال حاضر (1380) مشتمل بر بیش از 400 عنوان مجله و نشریه و بیش از 467 عنوان روزنامه وجود دارد که اکثرا به بعد از سال 1348 مربوط مى باشند. قدیم ترین نشریه موجود در این بخش، روزنامه صور اسرافیل - پنج شنبه 22 جمادى الاولى 1325 ه. ق، 24 بهمن ماه سال 1276 ه. ش - مى باشد. مجله یغما (از اول تا آخر) و روزنامه کاوه از دیگر نشریه هاى موجود در این بخش است.

آن چه در این کتابخانه جالب توجه به نظر مى رسد، شیوه ابداعى است که مدیر محترم کتابخانه براى تسهیل دست رسى به منابع کتابخانه اى ارائه داده اند. این روش که محصول مطالعه هاى گسترده شیوه هاى طبقه بندى و فهرست نگارى کتاب در تاریخ اسلام و شیوه هاى معمول در غرب مى باشد؛ بر اساس محل، کتاب، قطع و تا حد امکان موضوع طراحى شده است. کد شناسایى که نشان گر کتاب شناسى، فهارس، تلخیص کتاب، موضوع، مؤلف، مترجم و عنوان کتاب مى باشد، عددى کسرى است که صورت و مخرج آن حداکثر از سه رقم تجاوز نمى کند و قابلیت به کارگیرى در رایانه را داراست. توضیح بیشتر این روش در کتاب «طبقه بندى علوم اسلامى » و نیز در «طرحى نو در روش کتاب دارى » با نویسندگى مدیر این کتابخانه زیر چاپ مى باشد.

6. برخى ویژگى هاى دیگر

تاریخ تاسیس: 1369؛

ریاست عالى: سید جواد گلپایگانى؛

فهرست نگارى و طبقه بندى: روش ابداعى که مختصرا توضیح داده شد؛

تعداد پرسنل کتابخانه: سیزده نفر؛

ساعت هاى فعالیت: 12 - 17 و 20 - 15 (پنجشنبه ها عصر تعطیل است) ؛

استفاده کنندگان: طلاب و فضلا (50%)، اساتید و پژوهش گران (25 %)، دانشجویان و دانش آموزان (20 %) و افراد عادى (5%) ؛

ارتباط با سایر کتابخانه ها و مؤسسه هاى پژوهشى: ارتباط با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى، وزارت بهداشت و درمان، بنیاد دائرة المعارف اسلامى، مجمع الفکر الاسلامى، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى و دفتر میراث مکتوب. نوع ارتباط به صورت مبادله کتاب مى باشد.

آثار: آثار قلمى شامل الف) فهرست نسخه هاى خطى؛ ب) طبقه بندى علوم در تمدن اسلامى؛ ج) طرحى نو در روش کتاب دارى با نویسندگى ابو الفضل عرب زاده و آثار رایانه اى، شامل فهرست موجز نسخه هاى خطى کتابخانه به زبان فارسى و عربى در دو دیسکت است. این کتابخانه دستگاه آفت زدایى نیز دارد.

قدیم ترین کتاب چاپى: النجاة و القانون فى الطب، اثر ابن سینا که در سال 1593 میلادى در رم ایتالیا چاپ شده است؛

بزرگ ترین کتاب: کتاب مواقع النجوم یا شجره علماى حدیث و اجازه با ابعاد 50 در 68 سانتى متر؛

کوچک ترین کتاب: کلام الله مجید با چاپ و خط یک در دو سانتى متر.

کتاب نامه

1. عرب زاده، ابوالفضل؛ فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى گلپایگانى (ره) ؛ چ 1، قم: دارالقرآن الکریم، 1378 ش.

2. پایگاه اطلاع رسانى حوزه علمیه قم؛ بشیر 80، ج 2، چ 1، 1380 ش.

فصلنامه آموزه شماره 2