اين بنا در مرکز بازار تهران در نزديکي مسجد امام خميني واقع گرديده و نزديکترين راه دسترسي بدان، از خيابان 15 خرداد و از طريق گذر نوروزخان است . با توجه به نزديکي اين مسجد به مسجد امام، فاصله بين آن دو را بين الحرمين گويند . درخصوص تاريخ ساخت بناي اوليه مسجد اطلاع دقيقي در دست نيست . علي رغم نظرهايي که ساخت اوليه آن را به قرن نهم ه-. ق نسبت مي دهند، آثار معماري کنوني، قديمي تر از قرن سيزدهم هجري قمري نيست . اعتماد السلطنه در کتاب " مرآت البلدان" در اين خصوص مي نويسد :"جامع عتيق دارا لخلافه تهران يکمرتبه بنا نشده؛ بلکه آن را به دفعات ساخته اند . ابتدا طرف جنوبي که ايوان بزرگ و مقصوره در آن واقع است، بنا شده و بعضي گويند که اين طرف هم يکدفعه ساخته نشده است . به هرحال، بنايي است قديمي و از قراين چنين معلوم مي شود که در عهد شاه عباس ثاني و در سنه 1072 ه-. ق به اهتمام رضي الدين نامي ساخته شده و درسنه 1252 ه-. ق مرحوم شيخ رضا، اين سمت و بعضي جاهاي ديگر مسجد را مرمت نموده که تاريخ اين تعمير در ايوان، در آخر کتيبه اي که از گچ است، مسطور است ." بعدها شبستان بزرگ و سپس شبستان گرمخانه ساخته شد؛ البته ممکن است ساخت اين دو شبستان همزمان صورت گرفته باشد . پس از چندي، مرحوم حاج ميرزا مسيح تهراني، شبستان چهل ستون را در شرق مسجد بنا کرد . تاريخ اين ساختمان، بنا به گفته برخي، 1202ه-. ق و بنا به گفته مرحوم آيت الله حسن سعيد تهراني، 1226 ه-. ق است . تاريخ مرمت و تعمير آن نيز براساس کتيبه سردر شبستان، سال 1240ه-. ق است . بناي کنوني مسجد به مساحت تقريبي چهار هزار متر مربع داراي چهار شبستان بزرگ، يک شبستان زيرزميني و بناي ديگري بر بالاي آن- در مجموع، 6 شبستان - صحن وسيع مستطيل شکلي شرقي - غربي و دو ايوان بزرگ از عهد قاجاريه و همچنين بخش هاي نوسازي چون کتابخانه است . شبستان جنوبي به نام مرحوم شاه آبادي و شبستان بالاي زيرزمين به نام مرحوم استرآبادي معروف شده است . شبستان جنوبي داراي 8 ستون يا جرز و پوشش طاق و گنبد است . شبستان بزرگ که در کنار اين شبستان قرار دارد، داراي 0 1 ستون است و به هنگام تابستان مورد استفاده قرار مي گيرد . شبستان گرمخانه يا شبستان زمستاني با 12 ستون در امتداد دو شبستان قبلي قرار دارد و در کنار آن دو، بخش قديمي مسجد را تشکيل مي دهد و ظاهرا واقف يا واقفان اصلي، مسجد را در همين سه شبستان قرار داده اند . زيرزمين شمال صحن مسجد بعد ها به صورت شبستان درآمده است . روي اين بخش در ابتدا به صورت ايوان (طاقنما) بوده که در سال هاي بعد خراب گشته و به شبستان مجزايي تبديل شده است . شبستان يا مسجد چهل ستون بعدها در محل باغچه اي از آيت الله ميرزا مسيح تهراني در سال 1226 ه-. ق توسط نامبرده با 36ستون يا پايه ساخته شده است . وجود همين دوره هاي مختلف ساختماني سبب شده که عدم هماهنگي معماري بين بخش هاي مختلف مسجد مشهود باشد . شبستان جنوبي يا شاه آبادي، محراب کاشيکاري زيبايي دارد و بر سردر ورودي شبستان نيز کتيبه اي گچبري مورخ 1252ه-.ق نوشته اند . بر سردر ورودي شبستان بزرگ، آيات قرآني مورخ 1358ه-. ش نوشته اند که مربوط به تعميرات جديد است . در کتيبه سردر شبستان گرمخانه نيز آياتي از قرآن و در کتيبه سردر شبستان چهل ستون، سوره جمعه و تاريخ 1366 ه-. ق نوشته شده است . در کتيبه دور حياط ، آيات قرآني را يا تاريخ 1390 ه-. ق کاشيکاري کرده اند . مسجد جامع تهران داراي يک ورودي اصلي در سمت غرب و از طريق بازار شمالي چهار سوق بزرگ و دو ورودي فرعي از سمت شمال شرقي و جنوب شرقي است . ورودي اصلي مسجد با توجه به ارتفاع زياد بازار، مرتفع ساخته شده است . بعدها به هنگام مرمت ديوار غربي، کتيبه کاشيکاري سردر ورودي در بالاي آن نصب شده است . از ديگر آثار مسجد، گلدسته چوبي قديمي شبستان بزرگ - احتمالا از دوره قاجار- است . در دوره هاي جديدتر کتابخانه اي در سه طبقه و يک مدرسه علميه با چند حجره با شيوه معماري جديد به بناي مسجد الحاق شده که با به هم خوردن هرچه بيشتر تناسب معماري مسجد شده است . اين بنا به شماره 1793 به ثبت تاريخي رسيده است .

منبع