خيلي محرمانه                                                                           2 دسامبر 1978 ـ 11 آذر 1357
از: سفارت آمريكا، تهران ـ 11776        به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دي. سي.
موضوع: اوضاع قبل از محرم در بازار تهران

خلاصه: گفتگو با تجار مختلف بازار در آخرين روزي كه به محرم مانده خبر از يك وضعيت بسيار بحراني مي‌دهد. مجموعه كمبود سوخت، قيمت بالاي مواد غذايي، تنفر از اجانب، مخالفت با شاه و هيجان مذهبي و مصادف شدن با محرم، آمادگي بسياري از مردم را براي اعتصاب و ريختن به خيابانها عليرغم ممنوعيت دولت در مورد تظاهرات افزايش داده است. يهوديان بازار ضمن اينكه اميدوارند كه احساسات مسلمانان عليه آنها برانگيخته نشود سعي مي‌كنند كاملاً محتاطانه عمل كنند. پايان خلاصه

1ـ مأمور سفارت «اسكودرو»، اول دسامبر از اطراف بازار بزرگ ديدن كرد تا نمونه‌هايي از نظرات را درست قبل از آغاز محرم به دست آورد.

(آن روز جمعه بود و اكثر مناطق اصلي بازار بسته بودند) پرچمهاي سياه عزاداري به طور وسيع در همه جا به چشم مي‌خورد و در پي پيش‌بيني اعتصاب عمومي در بازار كه بسياري عقيده دارند در دوم دسامبر شروع مي‌شود، مردم در حاليكه از قيمتهاي بالا شديداً مي‌نالند، شروع به ذخيره كردن مواد سوختي و غذايي كرده‌اند. هر چند كه نفت به مقدار كم عرضه مي‌شود اما به نظر مي‌رسد روغن خوراكي، برنج، تخم‌مرغ و گوشت تازه فراوان باشد.

در هر صورت بازاريها از اين شكايت دارند كه فقط بخش كمي از اين اجناس ايراني را مي‌توانند تأمين كنند. آنها هم‌زمان از تورم و وضعيت خراب اقتصاديشان و فساد اداري مقامات بلندپايه و دخالت كشورهاي خارجي بد مي‌گويند، به خصوص ايالات متحده كه پولها و منابع طبيعي ايران را توسط مقامات فاسد اداري مي‌برد و به پناهگاهي براي پول‌پرستها در خارج از ايران تبديل شده است.

بازاريها همچنين احساس مي‌كنند كه كمبود سوخت و گاز طبيعي و گازوئيل به خاطر قراردادهاي بسته شده با كشورهاي خارجي است و آن را سرزنش مي‌كنند و فكر مي‌كنند كه همه منابع نفتي خريداري و صادر شده است و مقدار بسيار اندكي براي ايرانيان به جاي مانده است. ايالات متحده، پادشاهي انگلستان، ژاپن و اتحاد شوروي در اين نوع طرز تفكر متهمان درجه اول به شمار مي‌روند.

2ـ تنفر از اجانب در ايران همواره وجود دارد و به خصوص در ايام محرم شدت مي‌يابد. به هر حال مأمور سفارت تنفر از اجانب و خصوصاً احساسات ضدآمريكايي در بازار را اكنون بسيار شديدتر از هر زمان ديگري مي‌داند. دوستان قديمي مأمور سفارت، در ميان بازاريها، او را به خانه‌ها و مغازه‌هايشان دعوت كردند (كه با توجه به اصرار در تعارف ايرانيان هنگام مهمان‌نوازي به سختي مي‌‌توانستند به نحو ديگري عمل نمايند) هرچند كه آنها از مأمور سفارت درخواست كردند در صورتي كه از هويت وي سئوال شد به جاي اينكه خود را آمريكايي معرفي كند خودش را آلماني يا فرانسوي معرفي نمايد. چند تن از آنها اين شايعه را كه چهار يا پنج آمريكايي در اصفهان كشته شده‌اند را تكرار كردند و از مأمور سفارت خواستند در ايام محرم از آمدن به بازار اجتناب نمايد. حتي دوستان قديمي وي به خاطر حمايت كارتر از شاه عداوت خود نسبت به آمريكا را بيان كردند. به نظر مي‌رسد كه بازاريها اطلاع دقيقي از كيفيت و چگونگي حمايت دولت آمريكا از شاه را ندارند، اما همه معتقد بودند كه چنين حمايتي وجود دارد و همگي با آن مخالفت مي‌كردند. بازاريها به حد افراط از شاه انتقاد مي‌‌كردند و پافشاري مي‌نمودند كه به خاطر اعمال غيرقانوني و ضدمذهبي خود مثل ادامه كشتار تظاهركننده‌هاي ايراني، بايد برود. خيرخواهانه‌ترين نظر ارائه شده در مورد شاه اين بود كه او فقط به عنوان يك فرد، در جلوگيري از ورشكستگي اقتصادي كشور، نقش كمي را مي‌‌توانست بازي كند. اما همين طرز تفكر در درون خود زمينه‌اي براي محكوم سازي آمريكا و شوروي براي استخراج منابع طبيعي ايران را دربر دارد.

3ـ بازاريان همگي از دعوت خميني براي اعتصاب عمومي كه دوم دسامبر شروع مي‌شود و انجام تظاهرات محرم عليرغم ممنوعيتهايي كه دولت تعيين كرده بود، آگاه بودند. به استثناي تاجران يهودي، بازاريان آماده بودند كه به خاطر حمايت از اعتصاب دعوت شده، بازار را تعطيل كنند و هرچند كه انتظار داشتند تظاهرات برپا گردد، به طريقي از امكان شركت خودشان در تظاهرات طفره مي‌رفتند.

4ـ بر اساس گفتگو با سه تن از تاجران يهودي به نظر مي‌رسد كه جامعه يهوديان تمايل دارند كه از درگير شدن در منازعه بين شاه و خميني اجتناب كنند اما نسبت به سرنوشت خود در صورت پيروزي مسلمانان محافظه‌كار نگران باقي مي‌مانند. زماني اين مشكلات شروع شد كه جامعه يهوديان به وسيله تهديد به ضبط يا توقيف كردن اموال و بيرون كردنشان از ايران وحشت زده شدند. به هر حال خميني بعدها اظهار كرد كه وقتي يهوديان با آرامش براي قرنها در ايران و در زير پوشش اسلام زندگي كرده‌اند، حالا نبايد آزرده و اذيت بشوند. يهوديان از اينكه او (خميني) و يا ساير برندگان احتمالي ممكن است تغيير كنند، ديگر كالاهاي جديدي را ذخيره نكرده و سعي مي‌‌كنند كه وجوه نقديشان را به حداكثر برسانند. تاجران يهودي از اعتماد جامعه‌شان به رهبران خود بويژه سناتور يوسف كهن تأكيد دارند.

به نظر مي‌رسد كه جامعه يهوديان به دليل روابط ويژه‌اي كه با اسرائيل دارند انتظار تعهداتي از جانب ايالات متحده نسبت به يهوديان ايران را دارند.

5ـ نظريه: وقوع اعتصاب عمومي در بازار حتمي است و همچنين به نظر مي‌رسد كه احتمالاً چند تظاهرات ديگر در بازار در دوم دسامبر انجام خواهد پذيرفت.

سوليوان