در رژیم سلطنتی ایران قدرت سیاسی در شخص شاه متمرکز بود. رژیم شاه تصمیم می گرفت و فرمان صادر می‌کرد، دولت، مجلس، و دادگستری جزء ابزاری برای اجرای منویات و اراده ملوکانه نبودند و وراثت و انتصاب دو اصل اعمال قدرت بود. بعد از کودتای 28 مرداد محمدرضا شاه است که تصمیم می‌گیرد چه کسی وزیر باشد و یا چه کسی نماینده مجلس، به عبارت دیگر بعد از این زمان است که دیکتاتوری بلامنازع شاه آغاز می شود. در این انتصابات قمار و فسادهای دیگر نقش گسترده ای داشته اند که در این مقاله با استنادبه اسناد موجود بدانها خواهیم پرداخت.

یکی از شیوه های رایج انتصاب در رژیم شاه به صورت پرداخت رشوه بود. به طوری که در یکی از گزارش های ساواک درخصوص پرداخت مبلغ پنج میلیون تومان توسط شاهرخ فیروز به امیر هوشنگ دولو در یک بازی قمار و پرداخت همین مبلغ رشوه به وی جهت وساطت نزد محمدرضا پهلوی به منظور انتصاب فیروز به سفارت و قبول این درخواست توسط محمدرضا پهلوی  چنین آمده است:

" طبق اطلاع موثق یک نفر در یک مهمانی ( گوینده شناخته نشد ) شاهرخ میرزا در یک بازی قمار مبلغ 5 میلیون تومان به امیر هوشنگ دولو باخته و بعد از اتمام بازی مبلغ 5 میلیون تومان دیگر به وی داده و تقاضا نموده که مشارالیه از حضور شاهنشاه آریامهر تقاضا نماید که نامبرده را به مقام سفارت منصوب فرمایند که تقاضای شاهرخ فیروز مورد موافقت آقای دولو و شاهنشاه واقع و وی به سفارت منصوب می‌گردد

اظهار کننده در خاتمه گفتار خود اضافه نموده که شاهرخ فیروز از میلیادرهای معروف کشور می باشد..." ( 1 )

قمار از عوامل فساد دربار پهلوی

محمدرضا شاه پهلوی در طول دوران سلطنت خود به شدت معتاد قمار شده بود به گونه ای که  همیشه بعد از ناهار به قمار می‌پرداخت و شب ها اگر به فسادهای دیگر مشغول نمی‌شد حتما به قمار روی می آورد. طبق گزارش های نزدیکان شاه، محمدرضا در قمار بازی ها شانس چندانی نداشت به گونه ای که در یک شب محمدرضا حتماً 40-50 میلیون تومان می‌باخت. البته این نیز از شیطنتهای اشرف ذکر شده است. اشرف باندی از قماربازان حرفه‌ای مانند اسکندری و محمود حاجبی را درست کرده بود و محمدرضا را تشویق به قمار با آنها می‌کرد و سپس با تقلب و کمک کردن به آنها مبالغی را از محمدرضا می‌بردند و اشرف «قسمت عمده را خودش برمی‌داشت و به حاجبی و اسکندری هم چند میلیونی می‌داد.» ( 3)

«میهمانیهای آخر شب بیشتر به پوکر می‌انجامید».(194) زیرا «محمدرضا پهلوی تمام عمر عاشق بازی پوکر بوده است» و تنها وقتی که «در یک شب حدود 700000 پوند باخت این بازی را کنار گذاشت» و بعدها فقط به بازی بریج اکتفا می‌کرد.(4)

شاه در قمار، هم‌بازی مخصوصی داشت که تا آخر با شاه بودند. محمود حاجبی، پروفسور یحیی عدل، سناتور و جراح معروف و ابوالحسن ابتهاج از هم‌بازیهای حرفه‌ای شاه بودند.

انواع قمار در دربار پهلوی به شکل یک تفریح روزمره درآمده بود. اما در دربار هیچ کس در قماربازی به پای اشرف و شاه نمی‌رسید. «از مشکلات اخلاقی اشرف قماربازی مفرط او بود... اشرف بیشتر شبهای تابستان در رستوران دربند، بساط قمار راه می‌انداخت و زمستانها هم این بساط در کاخ اختصاصی به راه بود.»(5)

اشرف چنان در قماربازی خود را صاحب انحصار می‌دید که به گزارش ساواک «جلسات قمار دربار شاهنشاهی که قبلاً در کاخ اختصاصی برقرار می‌شد به کاخ والاحضرت اشرف پهلوی منتقل گردیده و روزهای چهارشنبه هر هفته اعضاء خاندان جلیل سلطنتی پس از صرف ناهار تا پاسی از شب به بازی مشغول می‌گردند.» در این جلسات، قمار نه به عنوان یک بازی و تفریح، بلکه به عنوان برد و باخت جدی صورت می‌گرفت. طبق همین گزارش «والاحضرت شاهپور محمودرضا مبلغ 5/2 میلیون ریال باخته‌اند.»نقش اشرف در قماربازی دربار، نقش یک تشویق کننده بود و حتی «محمدرضا را به مجالس قمارش دعوت می‌کرد و سپس او را تشویق و تحریک می‌کرد.» (6 )

اشرف وقتی به خارج از کشور می‌رفت نیز یک مشتری دائم قمارخانه‌های اروپا بود. ساواک درخصوص قماربازی اشرف پهلوی در پاریس و از دست دادن مبلغ سیصد و پنجاه هزار ریال در این قمار چنین گزارش می‌دهد:

" شب 15 ماه جاری والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی به همراه یک نفر از همراهان در یکی از قمار خانه های پاریس مبلغی در حدود سی صد و پنجاه هزار ریال باخته اند " ( 7 )

ساواک تهران  در خصوص اظهارات جمعی از نمایندگان مجلس شورای ملی در مورد خرید ویلایی در سوئیس توسط همسر خسرو هدایت با استفاده از برنده شدن هدایت در بازی قمار با اشرف پهلوی و چند تن دیگر از مقامات دربار  گزارش می‌دهد که :

" چند روز بین چند نفر از نمایندگان شورای ملی از جمله مهندس شیبانی و دکتر مشایخی در مورد خانم خسرو هدایت بحثی به میان آمده بود و گفته می‌شد مشارالیها در یک جلسه قمار مبلغ یک میلیون و هفتصد هزار تومان از  والاحضرت اشرف پهلویو چند نفر از درباری ها برنده است و بلافاصله برای خرید یک ویلا در سوئیس به آن کشور عزیمت و ویلای زیبایی خریداری نموده است " ( 8 )

در اواخر عمر رژیم اشرف بیشتر اوقات خود را در قمارخانه‌های اروپایی می‌گذراند. اشرف خود به مناسبتی در خاطراتش می‌نویسد: «در تابستان 1355 با عده‌ای از دوستان در منزلم در ژوئن دپن به سر می‌بردم ... پس از شام به کازینوی پام پیچ در انتهای دیگر بولوار رفتیم، نزدیک ساعت سه بامداد از کازینو خارج شدیم.» این زندگی دومین شخصیت دربار شاهنشاهی ایران بود. (9)

قماربازی دربار شاهنشاهی تا اعماق ارکان نظام نفوذ کرده بود. علم وزیر دربار چندین کازینو در ایران تأسیس کرد  که مهم‌ترین آنها کازینوی بزرگ کیش بود. هویدا نیز به این موضوع اذعان کرده و گفته است: «هم اکنون در کنار دریای خزر سه کازینو به مقیاس وسیع مشغول کار است که یکی به خواهر شاه، دیگری به برادرش و سومی هم به بنیاد پهلوی تعلق دارد.»(10)

قماربازی حتی در بین محافظین شاه و دانشجویان دانشکده افسری نیز که مهم‌ترین رکن محافظان از رژیم بودند به نحو فزاینده‌ای نفوذ کرده بود. رسوایی بزرگی که در سال 1355 برای رژیم به بار آمد، باخت بزرگ امیر تیمور سفیر شاهنشاه در انگلیس بود. در روزنامه‌های انگلیس اعلام شد که سفیر ایران یک میلیون پوند باخته است. وی بعداً خودکشی کرد و لاونس رئیس یکی از قمارخانه‌ها 170000 پوند به عنوان بدهکاری سفیر از سفارت ایران درخواست کرد.(11)

 قماربازی دربار علاوه بر این که ذهنیت بسیار منفی در بین مردم ایجاد کرده بود، این سؤال را به ذهن می‌آورد که شاهی که اجازه تصمیم‌گیری را از دولت، نخست‌وزیر و وزراء سلب کرده بود، با این اعتیاد به قمار، کی وقت فکر کردن در حل مشکلات کشور را دارد؟

در بخشی از بولتن ویژه ساواک در خصوص جلسات قمار برخی از وزرا و مقامات کشوری آمده است :

"نامبرده ( جلال آهنگچیان ) اظهار می‌دارد که حدود سه سال قبل در منزل خود یک جلسه مهمانی عادی ترتیب داده که در آن عده زیادی از شخصیت های نظامی و سیاسی از جمله ارتشبد اویسی، سپهبد مبصر، سپهبد خسروانی، سپهبد شفقت، گلسرخی وزیر منابع طبیعی، زاهدی وزیر کشور، علی ایزدی رئیس دفتر والاحضرت اشرف پهلوی، سرهنگ معصومی معاون وزارت کشاورزی، هادی امیرابراهیمی، فریدون سودآور، علی عبده، تقی علوی کیا و عده ای از دیگر از شخصیت ها شرکت داشتند.

در این مهمانی تعدای از مهمان ها به بازی قمار سرگرم شدند و بعد همین جلسه پایه و اساس تشکیل جلسات قمار شد... این جلسات هر هفته در منزل یکی از افراد بود.

در مورد منوچهر پرتو – وزیر دادگستری – آهنچیان اظهار می‌دارد پرتو در جلسات متشکله در منزل خسروانی شرکت می نماید... " ( 12 )

در گزارش تحقیق حسین فردوست به محمدرضا پهلوی در تاریخ 6/5/1350 در خصوص شرکت عده‌ای از وزرای دولت و مقامات کشوری و لشکری در جلسات قمار  آمده است که :

اطلاعاتی از ساواک به من داده شده مبنی بر این که سه نفر از وزراء: زاهدی وزیر کشور، پرتو وزیر دادگستری، گلسرخی وزیر منابع طبیعی در قمارهای بسار بزرگ وارد هستند..." (13 )

در همین گزارش آمده است که مجالس قمار خانه در خانه سپهبد خسروانی رئیس تربیت بدنی در یک زیر زمین تشکیل می‌شود... ( 14 )

ساواک تهران در تاریخ 8/7/1350 در خصوص شایعه تغییر کابینه دولت هویدا در پی دستور محمدرضا پهلوی مبنی بر برکناری منوچهر پرتو و پرویز خسروانی از مقام وزارت به دلیل شرکت آنان در قمار  گزارش میدهد که :

" در مورد تغییر کابینه بخصوص پرتو، سپهبد خسروانی شایع است که در یک بازی قمار پرتو مبلغ 2 میلیون تومان باختند و خسروانی در این بازی دست به خشونت زده و اسلحه کشیده است و این خبر به شاهنشاه آریامهر رسیده و دستور فرموده اند که از کار برکنار شوند" ( 15 )

ساواک درخصوص گفتگوی مظاهری ( رئیس دفتر دانشکده هنرهای زیبا ) و میرفخرای (دبیر تارخی و جغرافیا ) به نقل مظاهری در تاریخ 6/12/42 گزارش می‌دهد که  در درگیری پسر میراشرافی در مجلس قمار  والاحضرت حمیدرضا پهلوی فرار کرده که پس از فرار از جلسه تصادف تصادف کرده است ( 16 )

نصب دستگاه قمار در مهمانسرا

در گزارش اداره اطلاعات شهربانی ساری در تاریخ 9/10/52 درخصوص نصب دستگاه جک برد (‌ دستگاه قمار )‌در مهمانسرای ساری توسط سازمان جلب سیاحان و استفاده مسافرین از دستگاه  (آمده است که" اطلاع واصله حاکیست  متصدیان مربوط به مهمانسرای ساری وابسته به جلب سیاحان واقع در حوزه استحفاظی ژاندارمری مدتی است دستگاه جک برد قرار داده و به این نحو وسیله سرگرمی مسافران را فراهم آورده است." ( 17 )

واکنش به رواج قمار

قمار و قمار بازی در ایران عصر پهلوی باعث واکنش های گوناگونی از سوی شخصیت های مختلف به ویژه شخصیتهای روحانی و مذهبی گردیده است است به گونه ای که برخی قمار خانه ها تعطیل شدند. امام خمینی در اعلامیه ای تحت عنوان  اعلام خطر " در خصوص عوام فریبی رژیم در تعطیلی قمار خانه ها و دعوت به آشتی ملی و اسلام خواهی با توجه به تبعید جمعی از علمای اسلام و حبس و شکنجه و قتل عام انقلابیون اعلام می دارد که بستن قمار خانه ها نیرنگ دیگری است برای اغفال جناح روحانی ... عموم ملت می‌گویند ما شاه و سلسه پهلوی را نمی‌خواهیم خواست ملت این است نه وعده پوچ احترام به علما و نه بستن موقت قمارخانه ها ... " ( 18)

ساواک تهران در خصوص سخنرانی عباسعلی اسلامی در مسجد خندق آبادی تهران درباره علت تحریم قمار و شراب و انتقاد از عدم آموزش عقاید دینی به جوانان در مراکز آموزشی گزارش می دهد که :

" نامبرده  در تاریخ 26/9/46 از ساعت 13 در مسجد خندق آبادی به منبر رفته و اظهار داشت امروز سئوالی از من کرده اند که چرا خداوند قمار را حرام کرده است ضرر قمار را بیان فرمایید. در درجه اول خداوند در آیه ای می فرماید اجتناب کنید از خوردن شراب و بازی کردن قمار و پرستیدن بت که این ها انسان را از یاد خدا باز می دارد و به پیغمبر می‌فرماید که اگر در ملتی چهار چیز شیوع پیدا کند آن ملت رو به سقوط و نیستی می‌رود اول زنا دوم شراب سوم قمار ، چهرم رباء ... ولی این را بدانید که دشمنان این مملکت سالها قبل این نقشه را طراحی کرده اند و اکنون دارند در مملکت ما پیاده می‌کنند. از استاد دانشگاه سئوال کرده اند که چرا به جوانهای ما درس دین نمی‌دهند. شما را به خدا ببینید در کودکستان، دبستان، دبیرستان و دانشگاه درس دین است. پس چرا از جوانیکه که به سن 18-20 سالگی رسیده برای { او } از عقاید دینی صحبت نشده است.

چطور می‌توان توقع دینی داشت آنچه جوان های ما خوب بلد هستند تقلب، عشقبازی، رشوه گیری، قماربازی، مشروب خواریاست برای اینکه درس دیگری یاد نگرفته اند " ( 19)

بنابر گزارش قسمت اطلاعات پلیس تهران در تاریخ 2/7/1347 محمدتقی فلسفی در مجلس ختم محمدحسین کتیرائی در مسجد مجد در مورد تقلید جوانان از غرب و شرکت در قمارخانه‌ها و مراکز فساد به اسم آزادی سخنرانی نموده است ( 20 )

به هر حال رژیم پهلوی بی اعتنا به ارزش های دینی مردم به  اعمال پلیدی دست می زد. قماربازی و مشروب خواری و سگ بازی، استعمال مواد مخدر و عیاشی و خوشگذرانی های غیر شرعی جزئی از رفتار شاه و دربار شده بود. (21 )

منابع :

 . 1ر.ک : آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 406 ، ص 19

هوشنگ دولو قاجار یکی از عناصر فاسد دربار شاه بود وی در تجریش باغی داشت که مرکز فساد دربار بود، صدها دختر تلفنی با او در تماس بودند و هر کدام از درباریان که میل به فساد پیدا می‌کرد، دولو در آن باغ وسایل را فراهم می‌کرد. دولو در تریک کشیدن محمدرضا نقش داشت و همنشینی شاه با دولو باعث شد که تریاکی شود البته محمدرضا در ابتدا از روی تفنن تریاک می‌کشید. ( ر.ک : حسینان، روح الله، چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران ( 1356-1343 )، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387، صص{83}

2 . ( ر.ک : حسینان، روح الله، چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران ( 1356-1343 )، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387، صص 83 و 85 و 98

3. همان ، ص 196

4. همان ، ص 194-195

5. همان، ص 190

6- ر.ک: آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی767، ص 86 . حسینان، روح الله، پیشین، ص 191

7- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 245، ص 119

8- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 247، ص 4

9 حسینیان، روح الله، پیشین، ص192

10 . همان، ص 198

11 . همان، صص 197-200

12 . آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی1704 ص 77-83

13 . آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 248، ص 48

14 . آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 248، ص 48

15. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 1704، ص 89

16. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 406، ص 32

17. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 2482، ص 33

18. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 129، ص 94

19. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 1416، ص 13

20. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 2258، ص 9

21. حسینیان، روح الله، پیشین، ص 81

سایت شیرازه