22 هزار اثر قرآنی خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی

حدود 22 هزار قرآن و جزوه قرآنی خطی در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که نزدیک به 16 هزار ثبت از این آثار در پایگاه خطی نرم‌افزار سیمرغ این کتابخانه در دسترس محققان قرار دارد.

به گزارش آستان نیوز، کارشناس مسئول اداره مخطوطات آستان قدس رضوی با بیان این خبر گفت: همچنین از 47 هزار و 527 ثبت کتاب چاپ سنگی موجود در نرم‌افزار سیمرغ، تعداد سه هزار و 200 نسخه‌ آن قرآن و انواع کتاب‌های علوم قرآنی با موضوعاتی همچون تجوید، قرائت، لغات، فرهنگ قرآنی، قصه‌های قرآنی و ... است که در این گنجینه نفیس نگهداری می‌شود و قابل دسترس و استفاده محققان نیز است.

سیدمحمدرضا فاضل هاشمی افزود: علاوه بر 22 هزار اثر خطی قرآنی، یک هزار و 665 منبع خطی نیز در موضوع علوم قرآنی (تفاسیر شیعه و اهل سنت، تجوید، قرائت و واژه نامه‌های قرآنی) در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

آثاری نفیس و پرقدمت

وی قدیمی‌ترین نسخه‌های قرآنی این گنجینه را متعلق به اوایل قرن چهارم هجری قمری دانست و ابراز کرد: جزوه قرآنی که در سال 327 ه. ق توسط «کشوادبن املاس» حکمران اصفهان وقف شده، قرآن نفیس «ابن سیمجور» از وزرای دوره سامانی که در سال 383 ه. ق اهدا شده و قرآن خطی که «ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثیر»، وزیر صاحب دیوان سلطان مسعود غزنوی در سال 393 ه. ق وقف کرده، از جمله این آثار به شمار می‌رود.

فاضل هاشمی از جزوات قرآنی بسیاری که توسط «ابوالبرکات علی بن حسین» در سال 421 ه. ق، وقف گنجینه روضه مقدسه شده است، نام برد و گفت: کتاب قرآن «عثمان بن حسین ورّاق غزنوی» که در طول سال‌های 462 تا466 ه. ق کتابت شده، یکی دیگر از این منابع ارزشمند و فوق‌العاده نفیس موجود در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی است.

وی ادامه داد: از دیگر آثار نفیس قرآنی می‌توان به قرآن راوندی که توسط «احمد بن محمد بن علی راوندی» در سال 586 کتابت شده و توسط «محمد بن علی بن سلیمان راوندی»؛ صاحب کتاب راحۀ الصدور، در سال 587 ه. ق تذهیب و صفحه‌آرایی شده و بنیانگذار جمهوری اسلامی، امام خمینی(ره) آن را وقف آستان قدس رضوی کرده ‌است، اشاره کرد.

کارشناس اداره مخطوطات آستان قدس رضوی تفسیر «قوارع القرآن» که در سال 429 ه. ق در نیشابور کتابت شده را به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های خطی علوم قرآنی معرفی کرد و افزود: «الموضح عن جهت اعجاز القرآن» تألیف علم الهدی، «الموضح فی القراءات»، تفسیر شیعه «حقایق التأویل متشابه التنزیل» اثر علامه شریف رضی و تفسیر اهل سنت «معانی القرآن» اثر سعید بن مسعده اخفش که به ترتیب در سال‌های 478، 558، 533 و 511 ه. ق تحریر یافته، از دیگر نمونه‌های این آثار است.

فعالیت‌هایی متنوع قرآنی

وی با تأکید بر اینکه در طول چند سال اخیر، فعالیت‌های گسترده‌ای به همت اداره مخطوطات آستان قدس رضوی بر روی نسخ قرآنی انجام شده است، تصریح کرد: قرآن‌های منحصربه‌فرد روی پوست آهو و جزوات قرآنی عثمان بن حسین ورّاق غزنوی این گنجینه، ثبت حافظه ملی شده است.

فاضل هاشمی بیان کرد: انتشار فهرست قرآن‌های نفیس تحت عنوان «راهنمای گنجینه قرآن» تألیف مرحوم استاد احمد گلچین معانی و فهرست «قرآن‌های مترجم» نوشته محمدآصف فکرت، تدوین «فرهنگ‌نامه قرآنی پنج جلدی» با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، زیر نظر مرحوم دکتر رجایی بخارایی و دکتر جعفر یاحقی، برخی از این فعالیت‌ها به شمار می‌رود.

وی اضافه کرد: انتشار کتاب «شاهکارهای هنری آستان قدس رضوی» با مشارکت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و مؤسسه آفرینش‌های هنری این آستان مقدس که در آن نمونه‌هایی از آثار نفیس قرآنی قرن اول تا 14 ه. ق معرفی شده است و کتاب در حال چاپ «آرایه‌های قرآنی» که در آن به مقایسه تذهیب و آرایه‌های عصر تیموری و صفوی پرداخته شده است، از دیگر کتاب‌های علوم قرآنی منتشر شده است.

کارشناس اداره مخطوطات آستان قدس رضوی از مشارکت در چاپ فاکسیمیله نسخه‌های قرآنی نفیسی مانند قرآن ابراهیم سلطان و قرآن بزرگ بایسنغری نیز نام برد و افزود: قرآن ابن طباخ هروی، قرآن نفیس وقف شده توسط خانواده دکتر رکنی، قرآن محمدحسن یزدی و جزوات قرآنی شریف منسوب به‌دست‌خط ائمه اطهار(ع) و ... از دیگر آثاری است که به صورت عکسی و فاکسیمیله چاپ شده یا در حال چاپ است.

وی با تأکید بر امکان تحقیق بر روی این آثار ارزشمند قرآنی از جنبه‌های مختلف مانند خط، تذهیب، کاغذ، مرکب و جلد، گفت: با همکاری این اداره کارهای پژوهشی بسیاری توسط محققان بر روی این گنجینه فاخر قرآنی صورت گرفته است. به‌طور نمونه می‌توان به پایان‌نامه‌هایی که درباره‌ بررسی ویژگی‌های قرآن عبدالقادر شیرازی، روزبهان و شمس‌الدین علی کاتب شیرازی است، اشاره کرد.

گفتنی است؛ پژوهشگران و علاقه‌مندان نسخه‌های قرآنی می‌توانند با مراجعه به تالار محققان و کتابخانه تخصصی مخطوطات آستان قدس رضوی، از شنبه تا پنج‌‌شنبه (به استثنای روزهای تعطیل رسمی) از ساعت 7:30 تا 18:45 در طبقه‌ یک کتابخانه مرکزی در حرم مطهر رضوی، از منابع این گنجینه کم‌نظیر طبق ضوابط کتابخانه بهره‌مند شوند.