خبر امكان تبعید امام به تركیه، چند روز پیش از اجرای حكم به مشهد رسیده بود و در محافل علاقه‌مند به امور سیاسی، به ویژه در بین روحانیان گفته و شنیده می‌شد. همین موضوع موجب شد كه عده‌ای از روحانیان از آیت‌الله میلانی بخواهند [در تایید موضع امام] درباره لغو مصونیت سیاسی مستشاران نظامی آمریكا [= كاپیتولاسیون] اعلامیه بدهد. عصر روز سیزدهم آبان كمیسیون امنیت در مشهد تشكیل شد و برای مقابله با اقدامات احتمالی روحانیان به بررسی اوضاع پرداخت. 

قرار بود چهاردهم آبان، فردای تبعید امام، جلسه‌ای بسیار مهم در خانه آیت‌الله سیدحسن قمی برپا شود. مأموران امنیتی از تشكیل این نشست سیاسی بی‌خبر نبودند. مخبر ساواك نوشت كه «از ساعت 15 كمیسیونی از طرف آقای قمی و میلانی و عده‌ای از علماء در منزل آقای قمی برپا بود و در ساعت 2000 پایان یافت.»  یكی از دعوت‌شدگان به این جلسه آقای خامنه‌ای بود … پسر آقای قمی خبر این نشست را به آقای خامنه‌ای رسانده بود و خواسته بود خودش را برساند. غیر از آیت‌الله میلانی، تقریباً همه معاریف مشهد چون شیخ‌مجتبی قزوینی، شیخ‌كاظم دامغانی و شیخ‌غلامحسین تبریزی شركت كرده بودند. آقای قمی خبر را داد و گفت كه باید اقدامی بكنیم. اظهارنظرها شروع شد و شیخ‌غلامحسین تبریزی جمله‌ای گفت كه در آن رنگی از عذر دیده می‌شد. شیخ‌مجتبی قزوینی تاب نیاورد و چنان با قاطعیت و استحكام از اقدام و حركت گفت كه از حاضران جرأت توصیه به سكون و سكوت را گرفت. «قرص و محكم می‌گفت باید اقدام كرد، امان نداد، باید مبارزه كرد... باید یك عكس‌العمل [نشان داد.] امروز آقای خمینی را گرفته‌اند، فردا نوبت دیگران است.»

آقایان خامنه‌ای و واعظ طبسی و برخی دیگر هم در طول بیانات شیخ‌مجتبی قزوینی حرف زدند. قرار گذاشتند فردا بروند مسجد گوهرشاد، سخنرانی كنند، مردم را دعوت به تحرك نمایند. آقای خامنه‌ای پذیرفت كه سخنران آن مراسم باشد و گفت در پایان سخنان اعلام خواهد كرد كه متحصن می‌شوند. «آن وقت‌ها فكر‌ها خام و شكننده طرح ... می‌شد... گمان هم نمی‌كنم كه منتهایی برای ماندن در مسجد گوهرشاد معین كرده باشیم كه خوب چه بشود؟ آقای خمینی را آزاد كنند، یا قول بدهند كه آزاد خواهند كرد؟ ... دنباله‌ای نداشت.»

فضلای جوان حاضر در خانه آقای قمی این پیشنهاد را دادند و شیخ‌مجتبی قزوینی و سیدحسن قمی پذیرفتند. شهربانی مشهد به دستور كمیسیون امنیت استان پیش از اذان صبح، مسجد گوهرشاد را قرق كرد. نه اجازه رفتی بود و نه شدی. حتماً منبع ساواك در منزل آقای قمی شركت كرده بود؛ یا پس از نشست خبر تصمیم جلسه را به دستگاه امنیتی داده بودند…  نقشه به این ترتیب خنثی شد… فردای آن روز، بیشتر شركت‌كنندگان در خانه آقای قمی برای پیدا كردن راهی كه نشان از اعتراض به تبعید آقای خمینی باشد، به خانه آقای میلانی رفتند. آقای خامنه‌ای و همفكران او با حاج‌شیخ‌مجتبی قزوینی هماهنگ شده بودند كه اگر آقای میلانی خواست بدون اصطكاك از كنار موضوع بگذرد واكنش نشان دهند. «برخلاف انتظار، آقای میلانی... اولاً خیلی خوب صحبت كرد. از جمله جلساتی كه آقای میلانی بسیار فصیح و متین و شمرده و خوب صحبت كرد آن جلسه بود... مرد خوش تقریری بود. آن جایی كه مطلب بر طبق میل و ذوقش بود خیلی شمرده و زیبا و با صدای بمی كه [داشت حرف می‌زد.]»

آیت‌الله میلانی سپس نامه‌ای را كه برای اعتراض به این موضوع نوشته بود برای حاضران خواند. نامه‌ای بود خوش‌لحن، محكم و خو‌ش‌معنا ... آن‌چه در میان اسناد از خامه آیت‌الله میلانی به این مناسبت آمده، نامه‌ای است خطاب به مراجع قم و تهران. روشن نیست كه آیا این نامه، همان نامه منظور است یا خیر، اما می‌دانیم كه شیخ‌مجتبی قزوینی نگاشته یادشده را ساعت 9 صبح چهاردهم آبان در مدرسه نواب و در اجتماع طلبه‌ها خوانده بود: «امروز خبر بسیار ناگوار رسید كه حضرت آقای آیت‌الله خمینی مدظله‌العالی را به خارج از كشور تبعید نموده‌اند. عجبا نسبت به معظم‌له كه یكی از مراجع تقلید و مصونیت قانونی دارند و از شخصیت‌های بزرگ اسلامی می‌باشند تهمت‌های ناروایی می‌زنند و بی‌احترامی می‌نمایند. اولیای این‌گونه امور بدانند ایشان تنها نیستند، بلكه لسان ناطق همه مجامع روحانی و دینی هستند و گفته ایشان كلام حق و حقیقت است. خواهشمندم از تصمیمات خود مستحضرم فرمایید. از حضرت احدیت در پناه حضرت ولی‌عصر ارواحنا له‌الفداء رفع مزاحت از حضرت معظم‌له را مسئلت می‌نمایم.» 

مدتی بعد از تبعید امام خمینی به تركیه گروهی از روحانیان با انگیزه قم به این تصمیم رسیدند كه برای پر كردن جای خالی امام در حوزه علمیه این شهر، مقامی بهتر از آیت‌الله میلانی نیست. آقای عبدالرحیم ربانی شیرازی به عنوان نماینده این گروه از روحانیان، راهی مشهد شد تا موضوع را با آقای میلانی در میان بگذارد. ...  قصد وی دعوت از آقای میلانی برای رفتن به قم و استقرار در آنجا بود و دوم این كه اعلامیه‌ای بنویسد كه در قم منتشر كنند و روح مبارزه را زنده نگه دارند ... آقای میلانی استقبال گرمی از آقای ربانی شیرازی كرد. این جلسه، جلسه دومی هم داشت. آیت‌الله میلانی در هر دو نشست رفتن به قم را نپذیرفت و پاسخ منفی داد، اما اعلامیه‌ای كه از او خواسته بودند، نوشت و آقای ربانی شیرازی با خود به قم برد.

پانوشتها:
1 . آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواك، ج 2، مركز بررسی اسناد تاریخی، تهران، 1380ش، ص 178.
2 . همان، ص 183.
3 . آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواك، ج 2، صص 184 و 185.